Lotta Continua!

Mewn ffordd mae hi'n fraint, cael mynediad i lenyddiaeth gwlad a diwylliant arall, ond mewn ffordd arall mae hi'n rhywbeth anghyfforddus. Hynny yw cael gweld sut mae pobl eraill yn edrych arnoch a chael clywed eu beirniadaethau o'ch cydwladwyr a diwylliant o safbwynt anghyfarwydd. Pan oeddwn uniaith Saesneg yr oeddwn ddarllen gweithiau am hanes a syniadaeth gwleidyddiaeth asgell chwith, gan gynnwys gweithiau clasurol hen anarchwyr megis Kropotkin a Maletesta ac ysgrifenwyr mwy cyfoes fel Colin Ward. Ar ôl i mi ddod yn siaradwyr Cymraeg ac yn medru darllen yr iaith honno mi wnes i ddechrau ar y daith hir o ddarllen nofelau, a gweithiau hanes a syniadaeth wleidyddol y Cymry. A dyna'r ing. Wrth ddarllen gwaith pobl gyfoes mae'n bosib ymateb, weithiau trwy sgwrsio a thrafod yn uniongyrchol efo'r awduron. Ces i sawl sgwrs efo Colin Ward dros y blynyddoedd wyneb i wyneb ac weithiau trwy lythyr. Ond wrth ddarllen clasuron weddol ddiweddar Cymraeg dw i wedi darganfod fy mod wedi colli'r cyfle i gwrdd â rhai o'r bobl yma. Pe bawn i wedi cael fy magu fel Cymro falle mi fyswn i wedi cael y cyfle i gwrdd â'r bobl yma. Ond mae hi’n rhy hwyr. Dw i'n cael darllen eu geiriau ond does dim modd cael sgwrs efo nhw. Mae'r dialog yn un ffordd, dw i'n gallu clywed, neu yn hytrach darllen eu geiriau, ond 'sdim cyfle ymateb. Dyna'r golled. Er mor werthfawr yw darllen geiriau RS Saunders, DJ Williams, Lewis Valentine, R S Thomas a sawl arall sy bellach wedi gadael y fuchedd yma sdim cyfle ymateb. Sdim cyfle chwaith cael dweud wrthon bod y frwydr dros yr iaith a'r diwylliant yn parhau. Dim cyfle i ddangos iddyn nhw bod eu gwaith nhw wedi dwyn ffrwyth yn y canrif yma, ond er gwaethaf hynny mae'r peryg i'r iaith yn parhau. Ond i ddyfynnu'r Eidalwyr Lotta Continua! I'r Gad!

Chwibdaith i Fanceinion

Mi godais yn gynnar y bore'ma i yrru i fynnyn i Buxton er mwyn dal y trên, hynny yw'r trên i Fanceinion. Dyma ein trefniant parc a rheid answyddogol. Roeddwn ddarllen wrth deithio, hynny yw darllen llyfr bach gan R. S. Thomas sef Flwyddyn yn Llyn a chafodd ei gyhoeddi yn 1990. Diddorol oedd darllen sylwebai craff y bardd am dywydd, tymhorau a bywyd gwyllt Pen Llyn. Wrth i mi edrych ar y dirwedd oedd yn pasio ffenestr y tren roedd ôl effaith y gaeaf gwyntog a garw i'w weld yn glir. Nifer sylweddol o goed wedi cwympo, ac mewn pentrefi roedd ambell lech a phanel ffens wedi cael eu chwythu i ffordd. Wrth adael Buxton welais Foncath yn hedfan, dau ŵydd, digon o ddefaid ac oen newydd y gwanwyn. Hefyd welais sawl asgwrn cefn a sgerbwd defaid a fethodd goroesi'r gaeaf. Mae bywyd yn y bryniau uchel yn gallu bod yn anodd i fywyd gwyllt ac anifeiliaid fferm gyda'i gilydd. Ar ôl cyrraedd gorsaf tren Picadili roedd hi'n ddigon hawdd cerdded yr hanner milltir i Oriel Celf Manceinion ble oeddwn gwrdd â nifer o ddysgwyr a

Chymry alltud yng nghaffi'r oriel. Roedd 6 ohonom i gyd gan gynnwys Mared sy wedi symud o Aberystwyth yn ddiweddar i dde Swydd Efrog. Cawson ni sgwrs ddifyr am ddwy awr. Ar ôl ffarwelio mi wnes i grwydro o amgylch yr Oriel sy'n cynnwys nifer o luniau olew o wahanol gyfnodau gan gynnwys sawl gan Awgwstws John a Gwen John. Wrth gerdded yn ôl i dal y tren i Buxton roedd arwyddion amlwg o ddinas enfawr fodern sef miloedd o bobl yn siopau ac yn mwynhau mynd ar olwyn fawr fel y London Eye sy wedi cael ei osod dros dro yng nghanol Gerddi Picadili. Rhyfedd o fyd.

Teithiau a cholledion

Penwythnos diwethaf mi aeth Marilyn a finnau i fyny i Breston i nôl fy chwaer anabl ar gyfer ymweliad i Tarporley i weld ei rhieni. Roedd hynny yn rhoi'r cyfle i mi i bicio draw i Wrecsam bore dydd Sadwrn i brynu cylchgronau a llyfrau o Siop y Siswrn ym Marchnad y Bobl ac wedyn i dreulio dwy awr yn sgwrsio efo'r dysgwyr a Chymry sy'n mynychu'r Sesiwn Siarad yng nghanolfan Garddio Bellis yn Holt.

Roedd tua 15 o bobl yno a chawson ni amser diddorol yn trafod hyn a'r llall. Ond toc wedi hanner dydd roedd rhaid i mi fynd yn ôl dros y ffin. Yn ddiweddar dw i ddim wedi cael digon o amser sbâr i wneud popeth dw i eisiau gwneud ar ran y Gymraeg, pethau megis ymuno a cherddwyr Cymdeithas Edward Llwyd neu dreulio amser yn mynychu digwyddiadau diwylliannol, ond daw haul ar y bryn cyn bo hir. Dw i wedi cynllunio mynd i Gymru sawl tro dros yr haf i gael y 'dos' blynyddol o'r Gymraeg a Chymreictod.

Bu farw fy modryb Margeurite Mills yn Jersey ym mis Chwefror ac wedyn pan oedd yn aros yn Tarporley dros y Sul cyrhaeddodd rhagor o newyddion trist, hynny oedd un arall o'm modrybedd wedi marw yn sydyn, modryb Clare Whittaker a oedd yn byw yn Hwlffordd. Dyma'r ail farwolaeth yn y teulu ers Nadolig. Roeddwn hoff iawn ohoni hi, ond y golled fwyaf yw'r golled i'r teulu agos sef ei gwr a'i phlant. Heddwch i lwch y ddwy ohonyn nhw.